Ryby i kobiety w środku najlepsze.

"Ryby i kobiety w środku najlepsze (Pisces et mulieres in medio meliores)". To stwierdzenie będące zarazem tytułem wiersza, jest autorstwa Daniela Naborowskiego, 1573-1640. Dyplomaty, tłumacza, sędziego grodzkiego, polskiego poety barokowego, cześnika, kalwina. Z racji wyznania nie mógł uczęszczać do Akademii Krakowskiej. Dzięki temu mógł studiować w Wittenberdze i Bazylei, Orleanie i Strasburgu oraz w Padwie, przez co stał się jednym z najlepiej wykształconych twórców swojej epoki. Kształcił się z zakresu (miasta parami) medycyny, prawa, zgłębiał tajniki greki i łaciny, a w Padwie, tajemnice mechaniki u samego Galileusza na prywatnych lekcjach. Do tego dochodzi świetna znajomość niemieckiego i francuskiego, i może pokątna paru innych języków. Związał się z domem Radziwiłłów, w Strasburgu uczył Janusza języków obcych, za co ten zaprosił go na rokosz Zebrzydowskiego. Po jego śmierci pracował dla Krzysztofa. Był ich poetą nadwornym i sekretarzem.

Princess Elizabeth Stuart, 

called the Winter Queen,

by an unknown artist, 1613.

Znany głównie z rymów na temat oczu pewnej damy, Na oczy królewny angielskiej, jest także autorem fraszek, wierszy okolicznościowych, listów poetyckich jak i dłuższych utworów.  Z jego twórczości wyłania się pesymistyczny i dramatyczny los człowieka. Na działanie śmierci i czasu jedynie cnoty zdają się być odporne. Sam świat ludzki jest domeną marności, przemijania, ulotności ludzkiego istnienia, ułudy. W swoich utworach przedstawia sprzeczności świata doczesnego i wiecznego, zgodnie z duchem epoki. Błąd ludzki to metafora życia, gdzie błędy w nawigowaniu po wzburzonym oceanie doczesności, prowadzą do niechybnej zguby, a ocalenie czeka nas w przystani wiecznej szczęśliwości, do której doprowadzić może tylko rozum i cnota. A miłość? Miłość to U-Boot. Dużo czerpie z antyku i mitologii, żonglując skojarzeniami i aluzjami. Stara się zrozumieć i wniknąć w naturę zjawisk., które rzucają cień na jego czasy i życie. Niestety dostrzega tylko zamglone obrazy, otaczająca ludzkość rzeczywistość jest tylko iluzją, pozorem, cieniem. Nawet poezja, gdzie autor jest władcą słów, rytmu, układu, jest złudna, bo przecież słowa są wieloznaczne. Och, jak bardzo. Bezradność ludzka w życiu, sztuce czy poezji jest ogromna wobec niezrozumiałości świata.

Cień (frag.).

[...]I my, co ziemię małą, małe morze mamy,
A myślą górnolotną nieba się tykamy,
Cień, niestetyż, i marę zostawiam po sobie;
 Cień z nami w grób, cień wiecznie stróżem naszym w grobie.
Ale próżno wspominać cień naszego wieka
I igrzysko niestałej fortuny - człowieka;
Ten, który z cienia powstał, świat nieogarniony,
 Będzie z nami w cień srogi znowu obrócony.

Od chaosu rzeczywistości ucieka w świat który sam stwarza, szukając ukojenia w poezji. Gdzie z rozmachem, iście po sarmacku i z kawaleryjską fantazją, bezlitośnie, z determinacją inkwizytorów, chłoszcze marną doczesność...No, w sumie to jakoś do tego środka trzeba się dostać, ryby czy czegokolwiek.

Do złej baby 

Babo bez zębów brzydka, babo nieszczęśliwa,
Babo niewdzięczna, babo cnocie nieżyczliwa,
Babo pełna zdrad, babo pełna niesforności,
Babo zwodnico dawna, babo szczyra złości,
Babo, która przedawasz panienki cnotliwe,
Babo, która namawiasz mężatki wstydliwe,
Babo niemiłosierna, którą jad wydawa,
Babo, na której skóra jak żaba chropawa,
Babo smrodliwa, pełna plugastwa wszelkiego,
Która o nikim słowa nie rzeczesz dobrego,
Przeklęta babo sama, co przeklinasz ludzi,
Babo, którą czart zawsze na cnotliwych budzi,
Pijanico wierutna, zamtuzie wytarty,
Która cycem obwisłym karmisz młode czarty,
Babo sekutna, która swoim czarowaniem
Przechodzisz i Medeą, i Cyrce, mym zdaniem,
Babo, któraś niegodna, że cię ziemia nosi,
Kiedy cię z kwaśną twarzą sam diabeł roznosi,
Babo, któraś się nigdy grzechów nie kajała
Ani tym suczym okiem na nie nie płakała,
Babo, która gdy puścisz wiatr z zadu sprośnego,
Pukasz właśnie jak z działa gnojem nabitego,
Babo wdzięczna jak tygrys abo niedźwiedzica,
Babo takiego jako Tyzyfone lica,
Lubo Megera, lubo której życzy sobie
Szatan, aby się w piekle mógł ogrzać przy tobie,
Wiedmo i sykofanto z swymi pacierzami,
Które jako kot morski markotasz zębami,
Babo, która to czynisz, że nad przyrodzony
Bieg swój strumień potężny bywa w zad wrócony,
Babo, która na ziemię ściągasz miesiąc z nieba,
A jasne słońce czynisz ciemne, jako trzeba,
Gdy jedno zachcesz swymi niezbożnymi słowy,
Babo, której wzrok wilczy urok jest gotowy
Małym dzieciom, że w łonie u matek schnąć muszą,
Babo czartu oddana i z ciałem, i z duszą,
Godna nie tak powroza, by cię obieszono,
Ale raczej, aby cię na popiół spalono,
Babo pełna trucizny wszelakiej i jadu,
Babo, któraś czartowi wyleciała z zadu,
Babo, która swoim tchem powietrze zarażasz,
Babo, która na każdy dzień Boga obrażasz,
Babo bezecna, i tak myślisz sama sobie,
Że się Bóg sprawiedliwy nie pomści na tobie,
Nieszczęsna sekutnico, któraś już tak siła
Panieneczek uczciwych panieństwa zbawiła,
Handlując jak szkapami, nad prawo do tego,
Paniami poczciwymi i domu zacnego,
Nie boisz się piekielnych sędziów za swe złości,
Eaka, Radamanta, Minosa srogości,
Skryj się, sprośny babsztylu, powietrzna zarazo!
Skryj się, wieku naszego nieszlachetna zmazo,
Któraś światu znajoma sprawami brzydkimi,
Przechodząc i Taidę wszeteczeństwy swymi,
Babo, która gorącem ogona chciwego
Przewyższyłaś Laidę Koryntu sławnego,
Babo - niech mi odpuści, kto czyta - tak zdrowa,
Że więcej gnoju puszczasz niż największa krowa,
Babo, która jak kozieł śmierdzisz szczyrym potem
I wszędy parchu pełno za twoim obrotem,
Stary kurpiu i wiechciu, i regestrze stary,
Godnaś, Lucyperowi żeby cię dać w dary,
Boś jest wyobrażeniem a właśnie owego,
Co wieniec ma na wierzchu z szybu smrodliwego,
Popraw się, babo, na tej swojej wdzięcznej twarzy
Albo mi się za jedno tysiąc złych słów zdarzy.

Daniel Naborowski

Och marności...In medio meliores.

 Hans Baldung (1484-1545).

PS  Nie pamiętam żebym go przerabiał w szkole. A szkoda. Bardzo młodzieżowy. Często używa wyrazów niezrozumiałych ;) na przykład: kiep, który oznacza pudendum muliebre. Jasnym staje się : Ty kpie stary ;)