Nowe Ateny.

Nowe Ateny

Albo

Akademiia Wszelkiej Scyencyi

Pełna,

Na Różne Tytuły Jak Na Classes

Podzielona,

Mądrym Dla Memoryjału, Idiotom Dla Nauki, Politykom Dla Praktyki, Melancholikom Dla Rozrywki Erigowana

Alias

O Bogu, Bożków Mnóstwie, Słów Pięknych Wyborze,

Kwestyj Cudnych Wiele, O Sybillów Zbiorze,

O Zwierzu, Rybach, Ptakach, O Matematyce,

O Cudach Świata, Ludzi Rządach, Polityce,

O Językach I Drzewach, O Żywiołach, Wierze,

Hieroglifikach, Gadkach, Narodów Manierze,

Co Kraj Który Ma W Sobie Dziwnych Ciekawości,

Cały Świat Opisany Z Gruntu W Słów Krótkości.

Co Wszystko Stało Się Wielką Pracą Autora Tu Enigmatice Wyrażonego:

Imię Wiosna Zaczyna Wielkiej Nocy Blisko: Głowę W Piwie y Miodzie Zawraca Nazwisko.

To Jest Przez Xiędza Benedykta Chmielowskiego Dziekana Rohatyńskiego, Firlejowskiego, Podkamienieckiego Pasterza.

To jest tytuł. Tytuł pierwszej polskiej encyklopedii. Wydana była dwa razy, trochę przed i w połowie XVIII w. Podzielona jest tematycznie. Napisana w stylu dojrzałego baroku, pełnego makaronizmów. Hasła opatrzone są komentarzem autora, często krytycznym. Uzupełniają je różnego rodzaju anegdoty, historie i dziwadła. Jak opisy smoków tudzież sposobów na czary.
"Nade drzwiami wilczy pysek dla prezerwatywy od czarów".

Tak to wygląda w oryginale:

Bardzo trafne spostrzeżenie.

I kilka wybranych porad i haseł z encyklopedii :

Kto się upije Winem, niech klin wybije klinem.

Smoka pokonać trudno, ale starać się trzeba.

W Prowincji Parraguey w Pervacum Królestwie Nowego Świata, znajdują się ludzie bez przodu i tyłu głowy, mając ją spłaszczoną jak półmisek, albo placek; ale to nie dzieje się naturą, lecz arte, bo dzieciom ledwo urodzonym głowy biorą w subtelne y dyskretne prasy, nie dopuszczające rość głowom in rotundam figuram, tylko in planam, jako świadczy Petrus Hispalensis.

Judasz zdrajca, złota appetyczny, Towar miał nieoszacowany, a przedał tanio.

Złe są Rządy i złe drogi w Polszcze, złe i mosty.
Złych ludzi jest bez liczby, że nie mają chłosty.


I jak na encyklopedię przystało, są ilustracje:

I jeszcze:

KRAKÓW Miasto, Stolica Królestwa Polskiego, od Krakusa Xiążęcia Polskiego fundowane Roku 700 nad Wisłą, od jego też nazwane Imienia, albo od krakania kruków wielu, zlatujących się do ścierwa smoka zabitego w górze Wawelu, albo też Grochovia zwała się od Gracha, znajdującego się między Ministrami Krakusa, w starożytnych Autorach zowie się Carodunum.

WARSZAWA, Miasto w Województwie Mazowieckim nad Rzeką Wisłą, Rezydencja Królów Polskich, rzeczone według niektórych od Wawrsza i Ewy, małżonków; mieszkających nad Wisłą w budzie.

...albo też od tych słów: Warsz Ewa, alias gotuj jeść. Że tamtędy przechodzące szkuty zawijały do brzegu, i Rybiarce Ewie, w budzie mieszkającej, kazały sobie jeść gotować.

O GOŹDZIACH, któremi CHRYSTUS Pan był do Krzyża przybity, gdzie są, i skąd ich tak wiele po świecie? Teraz się formuje kwestia: skąd tak wiele GOŹDZI tych? odpowiada Baroniusz Kardynał, ze tak ich Pan BÓG rozmnożył, jak Drzewo Krzyża Ś. Mógł kilkoro chleba cudem i rybek kilka rozmnożyć, a czemu nie może Drzewa i Goździ?